Poesía,prosa, teatro; Literatura galegoasturiana.

Portada del libro

Tou feliz.

Acabo de recibir a nova publicación da Universidade de Vigo que renova úas ediciois de xa hai ben de tempo que recolleron úas compilaciois feitas por os profesores Xoán Babarro González, Suso Fernández Acevo e Rita Bugallo González sobre a literatura feita nel Eo-Navia na súa variante de galego.

Máis de 60 poetas, outros tantos autores de prosa, máis de úa docía de autores teatrales dan conta da creatividá que se esconde núa comarca esqueicida das autoridades culturales de Uviéu e Santiago.

Temos un documento que amostra eso que agora chaman “resiliencia”, neste caso a dun idioma e a cultura que nél se articula. Al contrario que as autoridades políticas e lingüisticas asturiana aquí non hai censura e naide foi excluído por a súa escolla ortográfica.

Sinto non constar nos rexistros de poetas que tein cabida nas revistas e libros financiados dende Asturias pero a min arroupanme pingaratadas dulces del tendedeiro.

E, inda que viva desasistido, vou contar algúas acordanzas que non esqueicerá a noite, a pesar da desmemoria dos vosos chuchos.

É triste decillo, pero este patrimonio inmaterial que nos vén da época medieval nunca tuvo en tanto peligro como agora.

Seguiremos intentando vivir na casa das nosas palabras.

El berro, el grito, de Hilda Farfante Gayo.

Hilda Farfante Gayo en Boal.

Dentro de pouco cumpriranse tres anos -24 de agosto de 2020- dun acto que, con pandemia e coel aforo limitadísimo que a situación impoxo, se celobrou en Boal.

Ese día A Villa Blanca homenaxeou a úa filla del concello nacida en Besullo, Cangas de Narcea, unde os sous padres foron asesinados.

Momentos de emoción e de solidaridá con Hilda que a todos/as nos dignifican:

Ver video Homenaxe de Boal Hilda Farfante Gayo.

El traballo da productora de Serandías “Barenta Repor“, encargo de Forum Boal, recolle mui ben esos momentos.

Hilda é a memoria viva das acordanzas que al desasosego amenan e al desacougo chaman. En Boal sabemos da túa ancha ausencia.

Recital de poesía musicado en Errenteria. Gipuzkoa.

Lectura por Xosé Estévez (galego) e Arantxa Lete (euskera) 24.06.23. Errenteria

Novamente leron un poema meu nun recital musicado nestas terras guapas de Gipuzkoa. El día de San Xuan na Lekuona Fábrica ( El bon lugar) de Errenteria, as 11:30 da mañá. Leeron os poemas Xosé Estévez, Arantxa Lete, Xoán Alonso e Antton Kazabon. As músicas tuveron a cargo de Edurne Saizar (piano) Ohiane Mitxelena (acordeón) e Haizea Lekuona (flauta).
Un orgullo que el noso galego de Asturias comparta espacio con el euskera e con os poemas que tamén foron lidos de Rosalía de Castro, Séchu Sende, Xoán Alonso e Antton Kazabon.

Ekainaren 24an, 11: 30etan, poesia errezitaldia izan da Errenteriako Lekuona Fabrikan.
Xosé Estévez, Arantxa Lete, Xoán Alonso eta Antton Kazabon izan dira irakurleak. Edurne Saizarrek, Ohiane Mitxelenak eta Haizea Lekuinak musika jo dute.
Berriz ere nire ama-hizkuntza, galiziera, euskararekin, eta Asturiasko galegoz idatzitako poema batekin elkartu da
Rosalia de Castro, Séchu Sende, Xoán Alonso eta Antton Kazabonekin egon da.

Tamén leron na variante galega del Eo-Navia un poema de Séchu Sende.

Dende As Xainas (El Llombatín) camín Casa Igresia (Baboreira) nel concello de Eilao.

Un pouco máis enriba da entrada del Llombatín, concello de Eilao, según se vei dende Boal, atopamos un poste de comunicaciois e un peñasco grande que se chama Penedo Marello.

Tamos nun lugar que ten el topónimo de As Xainas e delantre noso vemos ese penedo inmenso que xa podemos situar na parte debaxo del Llombo el Castro.

Este lugar, con impresionantes vistas panorámicas al valle del Navia, ten un pasado misterioso ligado á mitoloxía propia dos poblos prerromanos. Seguramente aquí houbo un castro ou algún enterramento, e os nosos antepasados conservaron el valor sagrado del lugar envolvéndolo en historias dos seres que habitaban as fontes, vivían escondidos nos bosques ou debaxo da terra, en covas.

Dicen os vellos/as que del Llombo el Castro sale úa cova que chega asta Senra del Taviaso (a senra del Villar de Bullaso).

Parece ser que vecius dalgúa das casas da zona atrevéronse a entrar e foron capaces de avanzar muitos metros, pero al cabo chegaron a un lugar a partir del cual, por imposibilidá material ou quizáis por medo ou prudencia, decidiron non seguir e regresaron sen dar atopada a salida del tunel subterráneo.

Según antiguas crenzas debaxo da terra vivían seres que nalgúa llenda se identifican como mouros, de pel oscura (seres que vivían en túneles ou guaridas e ás veces sacaban ouro) presentes na mitoloxía de Asturias, Galicia e norte de Portugal). Servían pra explicar a orixe de castros ou enterramentos antiguos.

Noutras llendas falaban da existencia de xigantes, explicando dese xeito como é que foi posible que movesen grandes penedos, como podería ser el caso da Llastra da Filadoira, non llonxe de aquí, ou outros penedos que poidese haber nel entorno e que parecería imposible que naide pódese llevar nin trer sin máquinas e ferramentas, evidentemente inexistentes en tempos prehistóricos, salvo que fosen seres extremadamente fortes ou xigantes.

Esos misterios subterraneos témoslos na zona unde tamos. Un pouco máis enriba del Llombo del Castro atopamos un terreno que chaman Eiro da Poza, propiedá dus vecíos da Baboreira e que al igual que outro furado enigmático sito nel Camín da Casa Igresia, na zona que chaman Penatraba, tía a peculiaridá de que de condo en condo botaba fumo, fumiaba.

Son varios os vecíos e vecías, que inda viven hoi e que viron centos de veces esa circunstancia de salir fumo por esas entradas a mundos esotéricos. Según contan é posible que esas xentes que vivía debaxo da terra tuvesen escociniando ou fendo a súa vida, quen sabe si en palacios con tesouros ou en covas escuras.

Pró, por algúa razón, á furada que hai máis enriba, na zona de Penatraba, decían que taba habitado por Monxas Encantadas.

Camin da Casa Igresia veremos montes que antes fóron terra cultivada, praderías cerradas por preciosas paredes de pedra seca, ás veces chantos.

Al tempo que pasiamos veremos a paisaxe del río Navia, (deusa de ríos e fontes) e, al outro lado del embalse de Doiras, as penas del Pico del Cuco, unde os días de sol poderá cegarnos os ollos el resplandor da roupa branca tendida por outro encanto que allí vive e que, según dicen, si te acercas a molestalla romperache as pernas. Pero recorda, el encanto que vive nesas penas que cuidan de Froseira solo pode verse en días soliados.

El camín é agradable, a paisaxe impresionante e, a parte dúa arboreda riqúisima, disfrutaremos das flores que gracias a esas paredes secas, ou a casca das arboles, abundan: carqueixas (genista tridentata) campanías (campanula persicofolia) , estoupois ou ballocos (digitalis purpúrea) ou mofos (briófitas), nos lugares húmedos e máis sombríos… Un cuadro de colores, construcciois humanas, sons de páxaros e perfumes.

Non traigas nin lleves nada, non abras as cancellas, non molestes ás monxas encantadas, e respira aire puro.

Si chegas a Casa Igresia non andes debaxo das ruinas. Esta casa ten un molín nel río Cillúa e inda se ven restos da instalación eléctrica de adinamo que tía.

El cabazo inda se conserva mui ben.

Quique Roxíos.

Outro poema traducido del gallego de Asturias al euskera.

Con motivo da homenaxe a Kontxa Murgia celebrado nel Concello de Oiartzun, Gipuzkoa, el 27 de xeneiro de 2023, foron lidos dous poemas en galego de Asturias e tamén na súa tradución al euskera feita polo profesor Txerra Rodríguez

El primeiro, un poema de Séchu Sende titulado “Que guapas as primeira palabras” e el segundo un poema de Quique Roxíos titulado “Flâneur”, poema incluído nel recéntemente publicado núm. 24 da revista, editada polo Concello de Lugo, “Xistral”.

El autor asturiano xa ten traducido al euskera él poema “Á nosa fala”, incluído nel poemario “Cántigas del Augüeira” publicado conxuntamente cos poemarios “Personaxe desconocido” e “Teño solo da túa risa” pola Editorial Canela en 2018.

Flâneur. De Quique Roxíos. Recital de poesía homenaxe a Kontxa Murgia. Oiartzun. 27 de xeneiro de 2023.

FLÂNEUR *

Podería ser un flâneur en París,
vestir
os poemas con nomes de escritores
ou músicos
que en tumbas se descompoin
sen destino.

Pero nacín
vagabundo
dun lugar
trazado en mapas enrugados
unde as lápidas non falan el idioma dos mortos
e un arco feridoiro (°)
cubre
de silencio
as serras.

Quique Roxíos.

Flâneur (*)

Izan ninteke flâneur bat Parisen,
poemak janz nunten dituena
paturik gabe
hilobietan usteltzen diren
idazleen izenekin
edo musikariekin.

Baina jaio nintzen
alderrai
mapa zimurtuetan marrazten den herri batekoa
non hilarriek ez duten hitz egiten
hildakoen hizkuntza
eta ostarku ilun batek
isiltasunez betetzen dituen mendiak.

Olerkari: Quique Roxíos
Itzultzaile: Txerra Rodríguez

(*) Palabra en francés que significa paseante, pero era sobretodo un tipo literario da Francia del XIX que sale a vagar sin rumbo, sen obxetivo, aberto a contemplar a belleza, a disfrutar de cada instante e circunstancia que nel sou devagar vei atopando.
(°) Arco da vella é un fenómeno metereolóxico producido pola refracción e reflexión das raiolas de sol nas pingas de chuvia. Tamén se lle chama arco del Señor, así que pode aludir a úa divinidá femenina, a vella, que sería a que fai que ese fenómeno ocurra. Arco feridoiro é úa expresión de insulto a úa muller e representa todas as formas dos prexuicios.

Presentación da revista Xistral de24. Por primeira vez con poesías en galego de Asturias.

Portada Xistral 24

El 14 de decembre de 2022, mércores, ás 19:30 horas, terá lugar  a presentación de “Xistral 24” na sala de grupos del Museo Interactivo da Historia de Lugo (MIHL), situado nel parque da Milagrosa de Lugo.


Eu participo cun peteiro de poemas que serán publicados coel meu alcuño literario: Quique Roxíos

Xistral foi úa revista poética creada por Manuel María Fernández Teixeiro, el poeta de Outeiro de Rei, xustamente condo tía vinte anos e inda non publicara Muiñeiro de brétemas (1950), el sou primeiro poemario.

      Xistral, toma el sou nome da Serra luguesa del Xistral, tirou únicamente dous números e foi publicación bilingüe como todas as de aquelos anos da posguerra.

      Foi úa aventura individual, sin medios económicos pró,  con todo, tres grandes nomes da literatura en lingua galega figuran nas súas páxinas: Álvaro Cunqueiro, Luis Pimentel e Aquilino Iglesia Alvariño.

      A revista Xistral reapareceu hai us anos e tá agora coordinada polo poeta de Navia de Suarna, Toño Núñez, coa pretensión de ter  úa edición  anual como cauce de difusión dos poetas lugueses e un proxecto de referencia pra todas as persoas con inquedanzas pola poesía.

      Neste número por primeira vez incorpora poesía da Asturias de fala galega.

Manuel María sempre tuvo sensibilidá polas falas galegas de Asturias de xeito que incluso nos anos 80-90, condo se fixeron as primeiras reivindicaciois de dereitos lingüísticos da mao del Grupo de Eilao e da Mesa pra defensa del galego de Asturias, el poeta manifestou el sou apoio e incluso acudiu a asamblea constituínte desta última asociación cultural.

TOCAR DE CAMPÁS

Nel fondo dun vale

axustan as contas,

cordeles de ganza

enseñan os dentes.

Os espieiros, as uñas,

berrar de gancelas.

Singrado das pedras

reclaman as uces.

De toxos, de artos

de odio… úa meda.

Campás en Ucraína

que tocan a morto.

Quique Roxíos

El galego (de Asturias) xunta el euskera.

Celebrando el euskera escuitarase tamé el galego de Asturias.
El venres, 25 de novembre, ás 20.00 na sede de Bagera, en Donostia, celébrase un acto de recibimento dos alumnos del novo curso e de conmeración del 30 cumpleanos da institución.
Teño a sorte de que poderei ler poemas meus en galego, algús dellos traducidos al euskera.
Os idiomas non son cancellas, son portas de entrada a xeitos de ver el mundo, matices, colores e riquezas que nos xuntan.

Parte de su tierra. Por Pepe Suárez Jardón.

El amigo poeta, natural das terras asturianas del Eo-Navia pero residente en Arxentina, Pepe Suárez Jardón, mándame un precioso regalo, us versos que me dedica e que, como aves que a cruzar el mar se arrivinaron, engalaron por encima del océano Atlántico e dende os viñedos de Mendoza chegaron a mía casa, entrando pola venta dúa pantalla de teléfono adroid.

Gracias amigo.

Publicación de Pepe Suárez Jardón nel facebook:

Quique es un poeta en lengua gallega- asturiana, un defensor de sus raíces culturales, un amigo y compañero de sueños, prologuista magnífico de mi libro “Por el camín de Nayundes”, un gran amigo.


PARTE DE SU TIERRA


Nacen los poetas en la madrugada
de una tarde infantil sincera,
en los arreboles de un octubre rojo
donde las palabras buscan su verso
y este poeta de lengua asturgalaica
nació en un lugar de hadas y madreselvas
en un Boal** que huele a memoria,
a sangre de aromas y de mixtura
de árboles de hojas que saben
el secreto de las abejas
y un viento calmo que silencia lluvias
y silba cántigas** de eternos poetas.
Quique se llevó parte de su tierra
entre sus acentos y sus tildes
para no perder al niño que fue
entre los castaños y los limoneros,
caminos de vacas y cañadas
en la verde cúspide de los altos valles
que dan su nombre a la mirada
y ponen letras al color del cielo.
Quique ama las liras y los sonidos,
y ensambla millones de mariposas
entre los maizales de los oteros,
aunque lejano, escucha el soliloquio
de los mirlos en el verano
y la cháchara de los cuervos
que bailan alrededor del mundo
como ya lo hicieron sus abuelos.
Quique no se olvida de las historias
ni se escabulle de los refranes
ni se avergüenza de sus ancestros,
iza enérgico la bandera del país
donde se cobija su nombre de siempre.
Quique, compañero de sueños,

algo está moviendo nuestras huellas.

Pepe Suáre Jardón.

.

Pepe Suárez Jardón-2022

Boal: localidad natal del poeta, en el occidente asturiano.
Cántigas: canciones tradicionales de la región.

Poemas desde el medio rural.

Del 2 al 4 de setembre disfrutamos, os que quixemos, dun festival rural chamado PitaFesta que ten a orixinalidá de ter como espacio úa granxa de pitas, (PitaSana) en Boal.

Un festival excelentemente organizado por xente que aspira a un modelo económico respectuoso coel medio ambiente e a un empoderamento comunitario unde el arte, os valores e a cultura teñan cabida.

Agradecido porque el tándem Noelia/Pablo deron espacio á poesía en gallego de Asturias, el noso gallego, e a poetas boaleses/as comprometid@s con aquello que heredamos e que son as reices que queremos preservar, un vocabulario de significados que nos dá a forza á que aferrarnos, úa identidá colectiva formada por memorias que son os referentes del futuro.

El futuro é el noso dereto a reafirmar dunde vimos e escoller novos camíos sen renuncias impostas.

Que haxa úa maioría social asonagada na diglosia ou minorías elitistas que se despreocupen, consciente ou inconscientemente, da diversidà da que forman parte, non é culpa del que é lexítimamente diverso, úas veces porque é a súa esencia, outras, simplemente, porque lle peta.

Gracias Noelia e Pablo

Recitado de Marta Méndez.

Recitado de Irma García

Recitado de Quique Roxíos.